1519ko abuztuak 10, astelehena, San Lorentzo eguna. Ontzidia itsasoratzeko prest zegoen, baita eskifaia ere, 237 gizon ginen. Goiz goizean Sevillako portutik ateratzeko prest geuden, gure martxaren berri tiro jaurtiketekin eman zen, eta ondoren ontzidiko belak zabaldu genituen. Betis ibaietik abiatu ginen, informalki Gadalcavir (sic) deitzen zitzaiona, Gioan Dalfarax [gaurko San Juan de Alfarache] delako toki bat ere gurutzatu genuen, mairuek iada hartutako poblazioa, haren bi ibaiertzak zubi batek elkartzen zituen. Oso zubi hondamena zen, soilik urez estalitako bi pilastrek eusten zuten zubi hura, hangoek esaten zuten, itsasgora zegoenean gurutzatu zitekeela ontzidiarekin, arriskurik gabe. Gurutzatzen ari ginen ibai hura ez zuen hondo nahikorik, eta gure nabigazioa arriskutsua izan litekeen.

Ondoren, Coria izeneko beste lekutxo bat topatu genuen, beste hainbat herritxo alde batera utzi eta gero, Sidonia Medinako Dukearen gaztelua aurkitu genuen, San Lucar izenekoa. Hemen zegoen ozeanora sartzeko portua, ekialdetik mendebaldera, San Vicente lurmuturrarekin, 37 graduko latitudea eta gutxi gorabehera 10 lego. Sevillatik geuden tokiraino, 17 edo 20 lego egongo ziren.

Egun gutxitara, gure kapitaina agertu zen, beste kapitain batzuekin, karabelen txalupekin, ibai behera. Han geratu ginen egun pare batzuk, falta ziren gauza guztiak muntatzeko, lan asko genuen. Lehorrera jeisten ginen egunero, herrira, meza entzutera. San Lucarretik gertu zegoen meza, han Barramedako Ama Birjina esaten zuten. Berriro martxan jarri baino lehen, denok aitortu behar genuela esan zuen kapitainak, eta emakumerik ez zuen onartu ontzidian, errespetuaren seinale.

Urte bereko irailaren 20an, asteartean, San Lúcar izeneko toki hartatik abiatu ginen, hego-mendebalderako bidea hartuta, (...)

(...) eta, hila amaitu aurretik, 26an, Kanaria Handiko uharte batera iritsi ginen, Tenerifera, 28 graduko latitudera, haragia, ura eta egurra hartzeko.

Bertan, hiru egunetarako bota genituen aingurak, ontzidia hornitzeko; ondoren, uharte bereko beste portu batera hurbildu ginen, Monte Rosso izenekora, eta bi egun behar izan genituen. Jaun txit goren horrek jakingo du Kanaria Handiko uharte horietan –bata bestearen atzetik dator–, ez dariola ur-tanta txarrik; eguerdian, hodei bat ikusten da zerutik jaisten, eta uharte hartan dagoen zuhaitz erraldoi bat inguratzen du. Horrela, bertako hosto eta adarretatik ura dario, nahi beste. Eta zuhaitz horren oinean, barrunbe bat ezarri zen, iturri erara, eta, hartan, ura batzen da; beraz, bertan bizi diren gizakiek eta animaliek –bai etxekoak bai basokoak– ur horretatik asetzen dira, egunero, eta ez besteren batetik.

Urriaren 3an, astelehenean, gauerdian, belak zabaldu genituen, noranzko australean, eta Ozeano itsasoan sartu ginen, eta, 14 gradu eta erdietan, Cabo Verde eta bere uharteak igaro genituen. Hala, hainbat egun nabigatu genuen, Gineako edo Etiopiako kostaren aurretik (bertan, mendi bat dago, Sierra Leona deritzona, latitudeko 8 gradu dituelako): kontrako haizeekin, etenaldiekin eta haizerik gabeko euriekin, ekinokzio-lerroraino. Hirurogei egunez etenik gabe euria egiten, antzinakoen iritziaren aurka. Lerrora iritsi aurretik, 14 gradutara, haize-zartada ugarik eta ur-lasterrek gure ibilbidea arriskuan jarri zuten. Ezin izan genion ibilbideari eutsi ontziak arriskuan jarri gabe –belak erabat bustita–; aurre egiten genion zubi-brankan, behin eta berriro, harik eta haserre biziz zetorren euri-jasa igaro arte. Giro euritsuan, haize-boladarik ez; giro eguzkitsuan, barealdia. Gure karabelen arrastoari jarraitzen zioten zenbait arrain handik; marrazoak omen ziren. Marrazoek hortz ikaragarriak dituzte eta, itsasoan gizaki bat aurkitzen badute, irentsi egiten dute. Arpoika asko harrapatzen genituen; nahiz eta jateko onak ez diren, txikiak izan ezik, eta haiek ere ez dira oso onak.

Haiekiko gorabeheretan, behin baino gehiagotan Gorputz Santua agertzen zen, alegia, Santo Elmo, beste argi bat gureen artean, gau iluntsuan; eta gabiaren muturrean sutan zegoen argi-zuziak bezalako distira horretatik; eta bi orduz irauten zuen eta, are gehiago, gurekin, kexatzen ginenon kontsolamendurako. Argi bedeinkatu hori bazihoanean, ordu laurden bat geratzen ginen guztiok itsu, errukia erregutzen eta benetan hilik geundela sinetsita. Itsasoa baretu egin zen, bat-batean.

Txori-mota asko ikusi nituen, besteak beste, batek ez zuen ipurdirik, beste batek, emeak errun nahi duenean, arraren bizkarrean jarri eta bertan txitatzen dena. Ez dute oinik, eta beti bizi dira itsasoan. Beste espezie batekoak gainerako txorien simaurrean bizi dira, eta nahikoa dute: hala, hainbeste aldiz ikusi nituen cagassela izenez ezagutzen direnak gainerako txorien atzetik korrika, harik eta haiek beren detritua kanpora botatzeko beharra ikusten duten unera arte, eta jazarleak harrapatu egiten du berehala eta jarraitzeari uzten dio. Hegaz egiten zuten arrain asko ikusi nituen, eta beste asko elkarrekin multzokatuta; uhartea zirudien. Ekinokzio-lerroa igarota, eguerdi aldean, Iparrizarraren erreferentzia galdu genuen; (...)

Asteartea, azaroaren 29a, hasi nintzen Eguzkiaren altuera neurtzen, bidaia horren bila nindoala eta San Agustin Lurmuturreko parajean nengoela, 7^o-ko altueran [latitudea] Hegoaldetik eta lurmutur horretatik aldenduta 27 legoa inguru [itsas legoa 1 = 5555,55 m] Hego-mendebaldera.

(...) eta, hala, hego hego-mendebaldeko noranzkoan nabigatu genuen, Tierra del Verzin izeneko lurretaraino, Antartikoko 23 gradu eta erdietan. Hura San Agustín lurmuturraren lurra da, eta polo bereko 8 graduetan dago. Hartan, oilo, patata, anana oso gozoak –benetan dagoen frutarik dotoreena–, behia bezalako ahate-haragi, azukre-kanabera eta beste hainbat eta hainbat gauza bildu genituen; ez dut bildu genuenaren zerrendarekin jarraituko, luzeegi ez jotzeko. Arrantzarako amu baten edo aizto baten truke bost edo sei oilo ematen zituzten; orrazi baten truke, antzara pare bat; ispilu edo artazi batzuen truke, hamar gizakirentzako beste arrain; zintzarri baten edo uhal baten truke, zaku patata bat. Patata horiek, jatean, gaztainak ematen dute, eta luzeak dira, arbien antzera. Eta “urrezko errege” baten truke –karta-sortako karta bat da– sei oilo eman zizkidaten, eta, oraindik, iruzur egin ote zidaten susmotan.

Asteazkena, azaroaren 30a, hartu nuen Eguzkia [-ren altuera] 76^o-tan eta 22^o 59’ deklinazioa zuen, eta polo-altuera [latitudea, ekuatoretiko tartea] 8^o 59’-koa zen [Koadrantearekin, edo astrolabioarekin hartzen da, eguerdiko orduan, astrolabio graduatuaren orratzean bi pinula edo irekigunetatik pasatzen den eguzki-izpiak izpiaren plano bertikal beraren lerro horizontalarekin hedatzen duen angelua (76^o). Bestalde, taulen bidez jakiten da zein den eguzkiaren deklinazioa urteko 365 egunetako bakoitzean, balioak +23^o27’ eta -23^o27’ (solstizioak) bitartekoak izaten direlarik, bi aldiz pasatuta 0^o-tik (ekuatorearen gainetik; ekinokzioak). Lurreko puntu baten latitudea, edo, bestela esanda, puntu horretatik eta lurraren erditik —edo zirkulu ekuatorialaren erdigunetik— pasatzen den lerroak aipatu zirkuluaren gainean duen proiekzio bertikalarekin osatzen duen angelua da berdin 90^o + Deklinazio-ang. (taulan, 22^o 59’) Eguzkiaren altuera-ang. (76^o) = 8^o 59’ = 8^o 59’ Hego lat.], eta bidea Hego hego-mendebaldera izan zen.

Abenduaren lehenengo eguna, ostegunarekin, Eguzkiak 78^o-ko altuera meridianoa izan zuen eta 23^o 4’-ko deklinazioa, eta gure aldentzea [lerro ekinokzial edo ekuatoretik, hego-latitudean] 11^o 4’-koa, eta bidea Hego hego-mendebaldera izan zen.

Ostirala, abenduaren 2a, Eguzkia hartu nuen 80^o eskasetan, eta 23^o 9’-koa deklinazioa zuen. Altuera justu 13^o-koa izan zen, eta bidea Hego hego-mendebaldera izan zen.

Larunbata, abenduaren 3a, Eguzkia hartu nuen 82^o 25’-tan, eta 23^o 13’-ko deklinazioa zuen; gure aldentzea zen 14^o 58’-koa, eta bidea Hego hego-mendebaldera izan zen.

Igandea, abenduaren 4a, Eguzkiak zuen altuera 83^o-koa zen eta deklinazioa 23^o 17’-koa, eta gure aldentzea 16^o 17’-koa zela, bidea Hego hego-mendebaldera izan zen.

Astelehena, abenduaren 5a, Eguzkia hartu nuen 84^o eskasetan, eta 23^o 21’-ko deklinazioa zuen, eta gure aldentzea Hegoaldera 17^o 13’-koa zela, bidea Hego-mendebalde 4ena Hegora izan zen.